Ο τόπος και οι χοροί του: «Μενούσης»

Ο ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΧΟΡΟΙ ΤΟΥ
Ένα οδοιπορικό στην ελληνική παράδοση

Μενούσης

Μία ιστορία δωρική, δυνατή και τραγική, αφηγείται το
λαοφιλές δημοτικό τραγούδι του «Μενούση» που τραγουδιέται
και χορεύεται σε όλη την Ελλάδα, από τη Θράκη
μέχρι και τα νησιά, χαρακτηριζόμενο πλέον ως πανελλήνιο.

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ:

Τραγούδι και χορός που προέρχεται από την Ήπειρο και εξαπλώθηκε σε όλη την υπόλοιπη Ελλάδα. Η ιστορία στην οποία αναφέρεται το τραγούδι είναι αληθινή. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας τρεις φίλοι, δύο Έλληνες, ο Μενούσης και ο Μπερμπίλης, και ένας Τούρκος, ο Ρεσούλ-Αγάς, βρίσκονται σε ένα ταβερνάκι και γλεντούν. Πάνω στην κουβέντα, αρχίζουν και μιλούν για τις όμορφες γυναίκες. Ένας από την παρέα απευθύνεται στον Μενούση και του μιλά για τη γυναίκα και το πόσο όμορφη είναι. Στην εποχή εκείνη το να γίνεται κουβέντα για μια γύναικα σε μια αντροπαρέα και μάλιστα με υπονοούμενα για την ομορφιά της ήταν ό, τι πιο ατιμωτικό για την ίδια αλλά και για τον άντρα της. Η γυναίκα για να θεωρείται τίμια σύμφωνα με τον ηθικό κώδικα της εποχής έπρεπε όχι μόνο να μην κυκλοφορεί η ίδια στον δρόμο άσκοπα και ασυνόδευτη, αλλά και να μην κυκλοφορεί ούτε καν το όνομά της. Ο Μενούσης λοιπόν θιγμένος ρωτά να μάθει που την είδε ο Ρεσούλ- Αγάς. Αυτός του απαντά πως την βρήκε στο πηγάδι να παίρνει νερό και όχι μόνο αυτό αλλά της μίλησε κι εκείνη του απάντησε, του έδωσε δηλαδή σημασία. (Σε άλλη παραλλαγή του τραγούδια η γυναίκα του Μενούση φέρεται να δέχεται να πλύνει το μαντήλι του αγνώστου, όταν αυτός της το ζητά). Ο Μενούσης, μη θέλοντας να πιστέψει όσα του λέει ο φίλος του, του ζητά να περιγράψει τι φορούσε η γυναίκα του. Με θολωμένο μυαλό απ’ το κρασί, επιστρέφει σπίτι και την σκοτώνει. Το πρωί, όταν ξεμέθυσε και κατάλαβε το λάθος, ήταν πια αργά. Κι εκεί αρχίζει το μοιρολόι του για την όμορφη γυναίκα του…

«Ο Μενούσης, ο Μπερμπίλης κι ο Ρεσούλ Αγάς,
σε κρασοπουλειό πηγαίναν για να φαν να πιούν.
Κει που τρώγαν, κει που πίναν και που γλένταγαν,
κάπου πιάσαν τη κουβέντα για τις όμορφες.
Όμορφη γυναίκα που `χεις βρε Μενούσ’ Αγά!
Πού την είδες, πού την ξέρεις και τη μολογάς;
Χθες την είδα στο πηγάδι που `παιρνε νερό
και της `δωσα το μαντήλι και μου το `πλυνε.
Αν την ξέρεις κι αν την είδες, πες μου τι φορεί;
Ασημένιο μεσοφόρι με χρυσό φλουρί.
Κι ο Μενούσης, μεθυσμένος πάει την έσφαξε.
Το πρωί ξεμεθυσμένος πάει την έκλαψε.
Σήκω πάπια μ’, σήκω χήνα μ’, σήκω πέρδικα μ’.
Σήκω λούσου και χτενίσου κι έμπα στο χορό.
Να σε δουν τα παλληκάρια να μαραίνονται.
Να σε δω κι εγώ ο καημένος και να χαίρομαι.»

Τραγούδι τόσο δημοφιλές, που καταγράφονται διαφορετικές παραλλαγές του ακόμη και από το ίδιο χωριό, ο «Μενούσης» πέρασε στη σχολική μουσική εκπαίδευση, όντας ζωντανός στη λαϊκή παράδοση και επιβιώνοντας ακόμα. Παρόλο που οι ρίζες κάποιων παραλλαγών του μπορεί να φτάνουν ως τα ακριτικά τραγούδια του ελληνικού Μεσαίωνα, οι περισσότερες παραλλαγές χρονολογούνται στα τέλη του17ου-αρχές18ου αιώνα (μετά τα μέσα του19ου αιώνα η λαοφιλής ηπειρώτικη εκδοχή του τραγουδιού). Μπορεί να αλλάζουν τα ονόματα των παρευρισκομένων, το σημείο συνάντησης του άντρα με τη γυναίκα ή τα ρούχα της αλλά η ιστορία παραμένει η ίδια: ο φόνος μιας γυναίκας που έπεσε θύμα συκοφαντίας και επιπολαιότητας του συζύγου της.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ:

Κυκλικός χορός που χορευόταν σε όλες σχεδόν τις περιοχές της Ηπείρου από άνδρες και γυναίκες με λαβή από τις παλάμες και λυγισμένους τους αγκώνες. Αποτελείται από 10 κινήσεις που επαναλαμβάνονταν σ’ όλη τη διάρκεια του χορού και διαφοροποιούνταν από περιοχή σε περιοχή. Ο χορός χορεύεται σε ανοικτό κύκλο. Το τραγούδι συμμετείχε σε παγκόσμιο διαγωνισμό παραδοσιακής μουσικής με ερμηνευτή τον αείμνηστο μουσικό του είδους (κλαρίνο) Τάσο Χαλκία. Η επιτροπή ενθουσιασμένη από τη μελωδικότητα του τραγουδιού, την ερμηνεία του κλαρίνου και το σεξπηρικό τέλος, απένειμε το 1ο βραβείο.

Το μέτρο του χορού είναι 4/4 και χορεύεται με δέκα (10) βασικά βήματα.

Συμπληρωματικό υλικό: http://www.tovima.gr/
Πηγές: http://pelop.pde.sch.gr/
http://www.musicheaven.gr/