Ο τόπος και οι χοροί του: «Τσάμικος»

Ο ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΧΟΡΟΙ ΤΟΥ
Ένα οδοιπορικό στην ελληνική παράδοση

ΤΣΑΜΙΚΟΣ

Χορός ηρωικός ο Τσάμικος που εκφράζει την λεβεντιά, την παλικαριά και την αντρειοσύνη. Χορεύεται στη στεριανή Ελλάδα, κυρίως στις περιοχές, που εκτείνονται γύρω από τον ορεινό όγκο, την ραχοκοκαλιά της Πίνδου, της οποίας η προέκταση φθάνει ως τα ορεινά της Πελοποννήσου.

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ

Αποτελεί έναν από τους δημοφιλέστερους και πιο αγαπημένους ελληνικούς χορούς και για αυτό, όπως και ο Συρτός Καλαματιανός, καλείται πανελλήνιος αφού χορεύεται στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας. Παρόλα αυτά δεν προκύπτει ότι πρόκειται για πανελλήνιο χορό (δεν χορεύεται σε νησιωτικές περιοχές, Θράκη κλπ). Γενικά μπορούμε να πούμε ότι το τσάμικο χορεύεται κυρίως στις περιοχές, που εκτείνονται γύρω από τον ορεινό όγκο, την «ραχοκοκαλιά» της Πίνδου, της οποίας η προέκταση φθάνει ως τα ορεινά της Πελοποννήσου. Η σχέση του τσάμικου με την ορεινή στεριανή Ελλάδα μπορεί να δώσει και εξήγηση για τη σχέση του με το κλέφτικο κίνημα, την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Το «τσάμικο» στην βιβλιογραφία της Λαογραφίας, της μουσικολογίας και της Ιστορίας χαρακτηρίζεται με τους όρους «Κλέφτικος, Πηδηχτός, Ανδρικός Πυρρίχιος». Αρχικά, πρέπει να διευκρινίσουμε ότι υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο λανθασμένο όρο «τσάμικος» και στο λαϊκό όρο «το τσάμικο». Ο όρος «τσάμικος» που υπάρχει στα λεξικά, χρησιμοποιείται από όσους ασχολούνται με τη διδασκαλία, την έρευνα, την μελέτη του ελληνικού χορού και με θέματα τα οποία σχετίζονται με τον χορό όπως μουσική, τραγούδι, λαογραφία κλπ. Τον όρο «το τσάμικο» τον χρησιμοποιούσαν και τον χρησιμοποιούν οι λαϊκοί άνθρωποι όταν τους γίνεται ερώτηση «τι χορεύουν». Η ετυμολογία της λέξης προέρχεται από τη λέξη Τσάμης που σημαίνει λεβέντης, και σχετίζεται με το λεβέντικο ανάστημα που κατά παράδοση διαθέτουν οι χορευτές. Κατά άλλη εκδοχή η ονομασία προέρχεται από την Τσαμουριά, περιοχή της Θεσπρωτίας στην Ήπειρο. Ονομάζεται επίσης και Κλέφτικος, επειδή αγαπήθηκε και χορεύτηκε πάρα πολύ από τους κλέφτες της Τουρκοκρατίας. Ο Τσάμικος μετά από κάθε μάχη και νίκη είχε την τιμητική του.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Είναι χορός µε αρκετές φιγούρες, άλματα, χτυπήματα και γονατίσματα. Παλιότερα, το τσάμικο χορευόταν μόνο από άνδρες αλλά στην σύγχρονη εποχή παίρνουν μέρος και γυναίκες. Η χορευτική αυτή διάταξη, δηλαδή οι άνδρες πιασμένοι από τα χέρια στον εξωτερικό κύκλο και οι γυναίκες μπροστά από τους άνδρες στον εσωτερικό, µε την οποία χορεύουν και σήμερα ακόμη σε πολλές περιοχές και κυρίως στα χωριά της Ηπείρου, καθιερώθηκε από σεμνότητα για να µην κρατάει ο νέος το χέρι της νέας μέχρι να έρθει η σειρά τους να χορέψουν. Ο Τσάμικος χορεύεται σ’ όλη τη Στεριανή Ελλάδα με κάποιες ιδιαιτερότητες. Μια από τις ιδιαιτερότητες είναι ο ρυθμός της μουσικής. Ο χορός έχει τα ίδια βήματα καθ’ όλη τη διάρκεια της μουσικής. Οι κινήσεις πρέπει να εναρμονίζονται με το ιστορικό του τραγουδιού. Ο κορυφαίος απαιτείται να βιώνει το τραγούδι και να ανταποκρίνεται στο ύφος αυτού και δεν δύναται να παρασύρεται σε υπερβολές. Ο κορυφαίος στο Τσάμικο πρέπει να εκστασιάζεται αλλά να μην επιδίδεται σε κατάχρηση κινήσεων, να γνωρίζει ποιες κινήσεις του ταιριάζουν και όχι να αντιγράφει κινήσεις που είναι πέρα των δυνατοτήτων του. Μπορεί να σταματάει το χορό και να αρχίζει να κάνει φιγούρες, μένοντας οι άλλοι στάσιμοι και παρακολουθώντας το άτομο αυτό, και μετά μπορεί να συνεχίσει το χορό με βήματα που χαρακτηρίζουν τον χορό. Αντίθετα με την Ήπειρο, οι κινήσεις των Πελοποννήσιων χορευτών ήταν πιο απελευθερωμένες, με πηδήματα κλπ, ενώ στην Ήπειρο, κυριαρχούσε το αργό, βαρύ πάτημα. Το τσάμικο μπορεί να χορευτεί και από όλη την κοινότητα ομαδικά (δηλαδή όλοι να χορεύουν τα ίδια βήματα, τα οποία ποικίλλουν στις διάφορες περιοχές: 8άρι Συρράκο, 10άρι Θεσσαλία, Ήπειρος -πιο διαδεδομένο-, 14άρι Κόνιτσα, κλπ), αλλά και ατομικά όπου ο πρωτοχορευτής σολάρει, αυτοσχεδιάζοντας και εκφράζοντας τον εαυτό του. Στα αρχαία ποιητικά, μουσικά μέτρα και την προσωδία, το τσάμικο έχει τροχαϊκό ρυθμό (- υ τρίσημος ρυθμός) σε 3 /4 και 6/8. Το διαπιστώνει κανείς κι από τον τονισμό της μελωδίας στα ηπειρώτικα τσάμικα, όπου ακούγονται καθαρά μακροί και τονισμένοι, και βραχείς και άτονοι χρόνοι. Αυτό φαίνεται και από το ακκοπανιαμέντο των συνοδευτικών οργάνων, αλλά και από τα ίδια βήματα το χορού. Πιο πρακτικά και συγκεκριμένα, όταν χορεύουμε τον ομαδικό τσάμικο σε δέκα κινήσεις, μέσα σε αυτές τις κινήσεις έχουμε πέντε μουσικά μέτρα. Κάθε μουσικό μέτρο έχει δύο κινήσεις: ένα – δύο. Το «ένα» είναι μακρύ-μεγάλο σε διάρκεια και το «δύο» είναι βραχύ –μικρό σε διάρκεια.

Πηγές:
http://paroutsas.jmc.gr/
http://vlahofonoi.blogspot.gr/
http://xoroi-ths-paradoshs.blogspot.gr/
ΛΥΚΕΙΟ ΕΛΛΗΝΙΔΩΝ