Ο τόπος και οι χοροί του: «Καλαματιανός»

Ο ΤΟΠΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΧΟΡΟΙ ΤΟΥ
Ένα οδοιπορικό στην ελληνική παράδοση

ΠΕΛΛΟΠΟΝΗΣΟΣ: ΚΑΛΑΜΑΤΙΑΝΟΣ

Χορός σεμνός και αρμονικός με έντονους χρωματισμούς στον ρυθμό του και διαρκή ποικιλία ο Καλαματιανός, ο πλέον γνωστός και αγαπητός χορευτικός σκοπός των Ελλήνων.

ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ

Ο Καλαματιανός αποτελεί τον πλέον διαδεδομένο πανελλήνια χορό και μια μεγάλη προσφορά της Καλαμάτας στο νεοελληνικό πολιτισμό. Για να καταλάβουμε, όμως, το χαρακτήρα και την προέλευση Καλαματιανού χορού, πρέπει να κατανοήσουμε πρώτα, τι είναι οι συρτοί χοροί, γιατί σε αυτούς ανήκει ο Καλαματιανός. Γενικά, ο συρτός χορός είναι ο πιο συνηθισμένος χορός των Νεοελλήνων. Από τα κύρια χαρακτηριστικά του, είναι η σεμνότητα στις χορευτικές κινήσεις και η αρχαία λατρευτική καταγωγή του. Για την αρχαία καταγωγή, εξάλλου, του συρτού χορού έχουμε μαρτυρίες που οι περισσότερες προέρχονται από αρχαίες παραστάσεις συρτού χορού πάνω σε μαρμάρινα ανάγλυφα και αγγεία. Επιβεβαιώνεται λοιπόν ότι συνέβαινε στην αρχαιότητα το ίδιο που συμβαίνει και σήμερα, ότι δηλαδή οι συρτοί χοροί είναι πολλοί και είχαν και έχουν διαφορετικές υποδιαιρέσεις και ποικιλίες, που, όμως, όλες ανήκουν στη γενική κατηγορία των συρτών χορών. Δεν είναι δύσκολο να φτάσουμε στην ανακάλυψη της καταγωγής του καλαματιανού χορού. Το σχετικό με το χορό τραγούδι εγκωμιάζει ιδιαίτερα το μεταξωτό καλαματιανό μαντήλι, που, τραγουδώντας ο χορευτής, λέει ότι θέλει να το αποκτήσει για να το δέσει γύρω από το λαιμό του. Από τα σχετικά γαμήλια έθιμα, γνωρίζουμε ότι σε παλιότερα χρόνια, στο γάμο η νύφη χάριζε, όπως εξακολουθεί και σήμερα σε συγκεκριμένες περιοχές, στους στενούς συγγενείς και φίλους του γαμπρού από ένα μεταξωτό καλαματιανό μαντήλι, που εκείνοι, όμως, αντί να το καρφιτσώσουν στο στήθος, όπως γίνεται σήμερα, είχαν παλιό έθιμο να το δένουν γύρω από το λαιμό τους. Ουσιαστικά, επομένως, δεν ήταν χορός τοπικός που χορευόταν κάπου μόνο στην Καλαμάτα και που ξεκίνησε από εκεί και απλώθηκε μετά σε όλη την Ελλάδα. Ήταν ένας πανελλήνιος χορός κυκλικός, αρχαίος χορός που έπρεπε να χορεύεται με πολλή σεμνότητα, αλλά κυρίως, ήταν ένας συρτός χορός του γάμου, κάτι που υφίσταται και επικρατεί μέχρι σήμερα.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, ο Καλαματιανός ανήκει στην κατηγορία των συρτών χορών. Για την επίτευξη της σεμνότητας και της αρμονικότητας, η εκτέλεση του συρτού χορού γίνεται από πολλούς μαζί χορευτές και χορεύτριες, που είναι πιασμένοι από τα χέρια και χορεύουν σε σχήμα κύκλου. Διαπιστώνει κανείς ότι είναι ένας χορός «κυκλικός», όπως οι ανάλογοι αρχαίοι ελληνικοί χοροί. Ο πρώτος του χορού, ο κορυφαίος, λέγεται σήμερα «μπροστινός» και είναι αυτός που «σέρνει το χορό». Είναι ο μόνος, που αυτές τις στιγμές έχει ιδιαίτερη τιμή, αλλά και ο μόνος που μπορεί να έχει χορευτικές πρωτοβουλίες, που οι άλλοι πρέπει να παρακολουθούν και να ακολουθούν. Τον «μπροστινό» διαδέχονται κάθε τόσο άλλοι, και έτσι όλοι οι χορευτές αλλάζουν στην τιμητική θέση και στις χορευτικές πρωτοβουλίες, έχοντας έτσι την ευκαιρία να επιδείξουν τις χορευτικές τους ικανότητες. Το χορευτικό του μοτίβο απαρτίζεται από δώδεκα κινήσεις που χορεύονται συγχρόνως απ’ όλους τους χορευτές και επαναλαμβάνονται σ’ όλη τη διάρκεια του χορού, στρωτά για τις γυναίκες και λίγο πιο πηδηχτά για τους άνδρες. Ένα άλλο, όμως, ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του καλαματιανού χορού είναι η μεγάλη μελωδική ποικιλία που παρουσιάζει. Πολλές φορές, είναι τονισμένος πάνω στη σπάνια μουσική κλίμακα των 7/8, ένα μουσικό μέτρο, που είναι, κατά κύριο λόγο, ελληνικό στην καταγωγή και που βρίσκεται και σε άλλους παραδοσιακούς χορούς. Η πρωτοτυπία, όμως, στον καλαματιανό χορό είναι ότι οι τρεις μετρικές κινήσεις, που είναι οι βασικές του ρυθμού και που με αυτές «κρατιέται» ο χρόνος του χορού, δεν είναι ισόχρονες, όπως θα περιμέναμε. Αντίθετα, η πρώτη από αυτές έχει μεγαλύτερη διάρκεια ένα όγδοο, από όση έχουν οι δύο επόμενες. Καθώς, λοιπόν, μπαίνουν μέσα στο βασικό αυτό μοτίβο οι άλλες μελωδικές ποικιλίες και παραλλαγές, γίνονται αιτία για πολλές μουσικές διαφοροποιήσεις, που ακολουθούν η μιαν την άλλη και δημιουργούν έντονους χρωματισμούς, που χάρη σε αυτούς ο καλαματιανός παρουσιάζεται να έχει και να εκφράζει μια διαρκή ποικιλία και ευχαρίστηση.

Πηγές:
http://elsito.gr/
http://paroutsas.jmc.gr/
Βίντεο από παράσταση του θεάτρου “ΔΟΡΑ ΣΤΡΑΤΟΥ”